Krajem 1992. godine i početkom 1993. prognani iz drugih krajeva istočne Bosne počeli su pristizati u ovaj grad, 16. augusta 1993. Vijeće sigurnosti Ujedinjenih naroda donijelo je Rezolucije 819 i 824 koje su Srebrenicu proglasile demilitariziranim "sigurnim područjem".

VRS je . 6. jula 1995. godine pokrenula iznenadnu i nasilnu ofanzivu kako bi zauzela Srebrenicu. Tokom narednih pet dana više od 25 000 žena, djece i staraca bilo je prisilno deportirano. Kolona od oko 16.000 muškaraca i dječaka Bošnjaka krenula je u šumu nadajući se da će stići do „slobodnog teritorija“ u Tuzli, pod kontrolom ARBiH.

U narednim danima, međutim, više od polovine ovih muškaraca biće zarobljeno i ubijeno, zajedno sa svim muškarcima koji su se utočište našli u holandskoj bazi u Potočarima. Između 11. i 22. jula, više od 8.000 muškaraca sistematski je pogubljeno u i oko Srebrenice, navodi se na internet stranici Memorijalnog centra Srebrenica.

U nastojanju da prikriju zločine koje su počinili, VRS je izmjestila tijela sa mjesta masovnog pogubljenja, sahranivši ih u nizu masovnih grobnica u čitavom Podrinju.

Ova ubistva postala su najveći masakr koji se dogodio na evropskom kontinentu od Drugog svjetskog rata, a Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) i Međunarodni sud pravde su službeno proglasili masakr u Srebrenici iz jula 1995. zločinom genocida.

Radovan Karadžić, Ratko Mladić i Radislav Krstić

Radovan Karadžić bio je predsjednik Republike Srpske i vrhovni komandant VRS-a, dok je komandant VRS-a bio Ratko Mladić. VRS je u svom sastavu imala šest teritorijalno organizovanih korpusa, među kojima je bio i Drinski korpus. Drinski korpus bio je podijeljen u više brigada, uključujući Zvorničku brigadu i Bratunačku brigadu. Radislav Krstić bio je načelnik štaba, a potom i komandant Drinskog korpusa.

Kako se navodi na intrenet stranici IRMCT-a (Međunarodni rezidualni mehanizam za kaznene sudove) Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) osnovao je Vijeće sigurnosti Ujedinjenih naroda 1993. godine radi procesuiranja masovnih ubojstava i teških kršenja međunarodnog prava počinjenih tokom rata u BiH. Ubrzo nakon uspostavljanja, sud je optužio predsjednika Republike Srpske Radovana Karadžića i zapovjednika vojske bosanskih Srba i Ratka Mladića za genocid u Srebrenici. Karadžić i Mladić uhapšeni su trinaest, odnosno šesnaest godina kasnije, nakon što su se deceniju skrivali u Srbiji i RS-u.

Prvobitnom presudom Karadžić proglašen je krivim za genocid u Srebrenici i osuđen na četrdeset godina zatvora.

Genocid u Srebrenici, osim Međunarodnog suda pravde, presudama je potvrdio i Haški tribunal.  U Haškom tribunalu za genocid je osuđen Radovan Karadžić, predsjednik Republike Srpske, na doživotni zatvor.  Prvostepenom presudom osuđen je i Ratko Mladić, načelnik generalštaba Vojske Republike Srpske, također na doživotni zatvor.

Zdravko Tolimir, bivši komandant Vojske Republike Srpske, također je osuđen na doživotni zatvor. 

MKSJ je 2001. osudio generala Radislava Krstića za genocid i osudio ga na 46 godina zatvora - što je bila prva presuda za genocid u Srebrenici (kazna koja je 2005. smanjena na 35 godina zatvora).

Zatim, Drago Nikolić, ratni načelnik sigurnosti Zvorničke brigade  na 35 godina, te načelnici za sigurnost Vojske Republike Srpske Ljubiša Beara i Vujadin Popović na doživotni zatvor.

Za genocid u Srebrenici osuđeni su i Milorad Trbić, pomoćnik načelnika za sigurnost Zvorničke brigade, te Radomir Vuković, bivši pripadnik Drugog odreda Specijalne policije iz Šekovića. Njih je bosansko pravosuđe osudilo na po 20 godina zatvora. 

U predmetu protiv Vujadina Popovića i drugih, za zločine počinjene u Srebrenici, uključujući genocid, procesuirani su i osuđeni sljedeći visoko rangirani pripadnici snaga bosanskih Srba:

Vujadin Popović, načelnik za bezbjednost Drinskog korpusa VRS-a; Ljubiša Beara, načelnik za bezbjednost Glavnog štaba VRS-a; Drago Nikolić, načelnik za bezbjednost Zvorničke brigade VRS-a; Ljubomir Borovčanin, zamjenik komandanta Specijalne brigade policije MUP-a Republike Srpske; Vinko Pandurević, komandant Zvorničke brigade VRS-a; Radivoje Miletić, načelnik za operativno-nastavne poslove Glavnog štaba VRS-a; Milan Gvero, pomoćnik komandanta Glavnog štaba VRS-a za moral, vjerske i pravne poslove.

Desetine nižih oficira i vojnika osuđeni su i pred domaćim pravosuđem i pred Haškim tribunalom za krivična djela kao što su zločin protiv čovječnosti, ratni zločin ili ubistva.

Sud Bosne i Hercegovine

Za zločine protiv čovječnosti, Sud BiH je osudio Franca Kosa na 35, Stanka Kojića na 32, Zorana Goronju na 30, Božidara Kuvelju na 20, Vlastimira Golijana na 15, Dragana Crnogorca na 13, Marka Boškića na 10, Mladena Blagojevića na 7, Vasu Todorovića na 6, Milivoja Ćirkovića na 5 i Zorana Kušića na 5 godina zatvora. Srećko Bošković je dobio 8 godina za zločin protiv civilnog stanovništva. Radomir Vuković, Petar Mitrović, Aleksandar Radovanović, Branislav Medan, Brane Džinić, Slobodan Jakovljević, Milenko Trifunović, Duško Jević, Mendeljev Đurić, Milorad Trbić i Željko Ivanković su dobili po 20 godina zatvora za zločin genocida, dok je Slavko Perić za genocid dobio 11 godina, a Ostoja Stanišić 5 godina.

Ove godine, 11. jula, obilježena je 25. godišnjica genocida u Srebrenici, a porodice su ukopale još devet nekompletnih tijela svojih najbližih, pronađena u masovnim grobnicama.  Najmlađa žrtva ukopana 11. jula 2020. je Salko Ibišević. Kada je ubijen imao je 23 godine, a dijelovi njegovog tijela pronađeni su 2011. godine u masovnoj grobnici u Liplju u blizini Zvornika. Porodica je od tada bezuspješno pokušavala da pronađe ostatak Salkinog tijela.

Proces identifikacije i pokopa žrtava nastavlja se svake godine. Mnoge od žrtava nikada neće biti identifikovane, najviše iz razloga što se dešavalo i to da su u srebreničkom genocidu nestajale i cijele porodica pa više nema živih srodnika.

Pripremila: Lejla Trle