Dejan Lekić smijenjen je u januaru prošle godine sa mesta načelnika u Agenciji za zaštitu životne sredine (SEPA) gdje je decenijama radio na odgovornim pozicijama. Za CINS je tada dao intervju gdje je pričao o tome šta je dovelo do smjene i premeštanja u Ministarstvo zaštite životne sredine u Srbiji gdje je do danas, kako sam kaže, izložen „mobingu praznog stola“.


U međuvremenu, Lekić je postao jedan od osnivača Nacionalne ekološke asociacije (NEA), srbijanske nevladine organizacije koja se bavi problemima i rješenjima u vezi sa životnom sredinom. Prvog dana 2022. ova organizacija je objavila izveštaj o kvalitetu vazduha u Srbiji. Zašto neki građani ne znaju kakav vazduh dišu, zbog čega sa zakašnjenjem dobijamo podatke o zagađenosti vazduha i šta su posljedice lošeg monitoringa, otkriva u razgovoru za CINS Dejan Lekić. 



U izvještaju vaše organizacije se navodi da skoro dva i po miliona građana Srbije diše prekomerno zagađen vazduh. Uglavnom je rječ o PM česticama koje mogu dovesti i do kancerogenih bolesti, osim Bora gdje glavno zagađenje dolazi od sumpor dioksida. Šta ste još zaključili tokom sprovedene analize?

- Ono što se često zanemaruje kod zagađenja vazduha jeste trajanje prekoračenja dozvoljenih vrednosti odnosno koliko dugo su građani izloženi zagađenju. Iako se u pojedinim mestima to trajanje smanjuje, u drugim se dramatično povećava. Primera radi, u Valjevu je broj dana sa prekoračenjima porastao sa 122 na 152. Praktično mesec dana duže su građani Valjeva bili izloženi zagađenjima iznad dozvoljenih vrednosti. Od 24 mesta na kojima se merilo zagađenje PM10 česticama tokom 2021. godine, na čak 14 je došlo do dužeg trajanja prekoračenja. Takođe, na mestima gde su merne stanice ponovo ili prvi put uspostavljene (Novi Pazar, Pirot, Smederevo – Radinac) po pravilu beležimo prekoračenje zagađenja.


Agencija je 2020. godine promijenila indeks kvaliteta vazduha – način na koji prikazuje koliko je vazduh štetan za ljude. U izvještaju Evropske komisije o napretku Srbije u pristupnim pregovorima za EU piše da bi Srbija trebalo da prilagodi svoj indeks evropskom. Zašto je to bitno?

- Evropski indeks kvaliteta vazduha koristi srednje vrednosti za PM čestice u protekla 24 časa. To znači da recimo građanin u Evropskoj uniji svakog sata zna koliko je u proteklih 24 časa vazduh koji udiše u proseku bio zagađen. U Srbiji, Agencija za zaštitu životne sredine i Beoeko, sajt Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograda, koriste srednje satne vrednosti, odnosno građanin može da vidi koliko je zagađenje samo u tom trenutku. Na taj način zagađenje može da bude ekstremno u jednom satu, u sledećem zagađenje može da bude manje, a u trećem da ga uopšte nema. I vi kad pogledate aplikaciju, vi zapravo ne znate šta se dešavalo pre 2-3 sata. Vidite sad je zeleno, nema zagađenja, jer je na primer dunuo neki vetar, ali zapravo ste bili izloženi zagađenju u poslednja 24 sata.


Koje su posljedice ovakvog monitoringa?

- Građani će i dalje tražiti odgovore na pitanje šta se dešava s vazduhom prateći građanski monitoring. Oni više ne razlikuju da li gledaju građansku ili državnu stanicu, oni vide broj. Kao u mnogim slučajevima možda će neko reći da to više nije ni važno. A važno je. Samo za statistiku do koje ste došli validnim metodama možete da kažete  „čekajte, mi ovde imamo ozbiljan problem, neko ovde krši zakon“.



(Amer Mujezinović)